Co to jest zachowek? Ile wynosi i kiedy się należy?

Dziedziczenie jest zazwyczaj prostym procesem. Majątek zmarłego przekazywany jest jego dzieciom i współmałżonkowi. Ale co dzieje się, gdy najbliższa rodzina pozostaje np. nieuwzględniona w testamencie? Zabezpieczeniem jej interesów jest prawo do zachowku. Komu on przysługuje i w jakiej wysokości?

Z artykułu dowiesz się:

1. Co to jest zachowek
2. Kto ma prawo do zachowku
3. Ile wynosi zachowek

‍

Co to jest zachowek?

Zachowek jest instytucją prawa spadkowego. Jego podstawowym celem jestochrona rodziny spadkodawcy. Może się zdarzyć, że spadkodawca w testamenciezapisze swój majątek osobom spoza rodziny lub przekaże część majątku w postacidarowizn dowolnie przez siebie wybranym osobom czy instytucjom. Prawo dozachowku gwarantuje, że część z jego majątku i tak trafi do osób najbliższychspadkodawcy.

Prawo do zachowku przysługuje w sytuacji, kiedy spadkodawca zadecydował,by zarządzać swoim majątkiem w sposób szczególny. Jeśli nie sporządziłtestamentu (lub sporządzony testament jest nieważny), wówczas podział majątkupodlega przepisom dziedziczenia ustawowego.

Zachowek zgodnie z prawem przyjmuje się zasadniczo w postaci świadczeniapieniężnego. Jest to część majątku spadkowego, jaka przypadłaby danej osobie,gdyby dziedziczyła ona z ustawy. Dopiero w sytuacji, kiedy spadkodawca pominąłrodzinę w rozliczaniu swojego majątku (nie przekazał należnej części wdarowiźnie lub nie uwzględnił jej w testamencie) pojawia się roszczenie dozachowku. Zachowek, jak każde roszczenie majątkowe, podlega równieżprzedawnieniu. Jego termin to 5 lat od ogłoszenia testamentu lub – wokreślonych sytuacjach od otwarcia spadku.

Kto jest zobowiązany do zapłaty zachowku w przypadku śmierci spadkodawcy?

• spadkobiercy – zazwyczaj chodzi o osoby spoza rodziny. Możliwa   jest jednak sytuacja, że spadkodawca zapisał w testamencie całość majątku   dzieciom, pomijając żonę. Wówczas to dzieci zobowiązane są do zapłaty   zachowku żonie (o ile wcześniej małżeństwo nie zostało rozwiązane);
• zapisobiercy windykacyjni – osoby, które w testamencie   otrzymały konkretną rzecz od spadkodawcy (wartościowe przedmioty,   przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne, a nawet zwierzę);
• obdarowani na podstawie umowy darowizny – mogą to być zarówno osoby, jak i instytucje.

Kto ma prawo do zachowku? Testament a zachowek

Osoby uprawnione do otrzymania zachowku to:

• zstępni; to termin prawny określający dzieci, wnuki itd.   Należy pamiętać o dwóch regułach, które mają tu zastosowanie. Po pierwsze,   nie ma różnicy między dziećmi naturalnymi a przysposobionymi   (adoptowanymi). Tak samo nie ma prawnej różnicy między dziećmi, które są   owocem związku małżeńskiego, a dziećmi ze związków pozamałżeńskich. Po   drugie, pierwszeństwo mają bliżsi zstępni. A więc, jeśli żyją dzieci   spadkodawcy, prawo do zachowku przysługuje im, a nie wnukom. Jeśli zaś   dzieci nie żyją, to prawo zostaje przeniesione na wnuki. 
• małżonek/małżonka; Zachowek przysługuje tylko małżonkowi,   który w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w ważnym związku   małżeńskim. Nie przysługuje zaś po uzyskaniu prawomocnego wyroku   rozwodowego, a także w sytuacji, kiedy proces rozwodowy był w toku i nie   został jeszcze zakończony, ale spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z   winy współmałżonka. Analogicznie, w przypadku separacji decyduje   orzeczenie sądowe o separacji lub rozpoczęty proces, w którym spadkodawca   wnioskuje o separację z winy współmałżonka. Zachowek w pełni przysługuje   małżonkowi, który jest w separacji nieformalnej. Jeśli nie ma ona   umocowania prawnego, to nie ma znaczenia stan faktyczny (brak pożycia,   wspólnego zamieszkiwania).
• rodzice spadkodawcy – zachowek przysługuje rodzicom spadkodawcy tylko w   wypadku, gdy ten nie pozostawił po sobie dzieci.

Prawo do zachowku przysługuje, jeślispadkodawca pominął w testamencie osoby, które w sposób naturalny podlegająprawu dziedziczenia ustawowego. Wskazaliśmy już sytuacje, w których prawo toprzestaje przysługiwać w przypadku małżeństwa (rozwód, separacja). Komu jeszczenie przysługuje prawo do zachowku?

• osobom wydziedziczonym w   testamencie;
• osobom uznanym wyrokiem sądowym   za niegodne dziedziczenia;
• osobom, które odrzuciły spadek;
• osobom,   które zawarły ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia.

W wyżej wymienionych wypadkach prawo do zachowku przechodzi na zstępnych wymienionych osób.

‍

‍

Ile wynosi zachowek?

Żeby dowiedzieć się, w jakiej kwocie przysługuje nam zachowek, najpierwtrzeba poznać ogólne reguły dziedziczenia ustawowego. Jeśli spadkodawca niepozostawił testamentu (lub ten jest nieważny), o kolejności dziedziczenia ipodziale majątku decydują przepisy prawa:

• wpierwszej kolejności dziedziczą dzieci i małżonek spadkodawcy (również wnuki,jeśli dzieci nie żyją w trakcie otwarcia spadku); dzieci i małżonekspadkodawcy dziedziczą po równo, ale małżonek nie może otrzymać mniej niż 1/4spadku. Dla przykładu – w sytuacji, gdy mąż zostawia żonę i dwójkę dzieci, żoniei każdemu z dzieci przypadnie po 1/3 majątku. W sytuacji, gdy mąż zostawia żonęi 5 dzieci – żona otrzyma 1/4 majątku, a każdemu z pięciorga dzieci przypadniepo 3/20 całości spadku.
• jeślispadkodawca nie pozostawił po sobie dzieci – prawo do dziedziczenia ma małżoneki rodzice spadkodawcy; Małżonek dziedziczy połowę majątku, a rodzice po ¼całości spadku. W sytuacji, kiedy spadkodawca nie zostawił po sobie dzieci animałżonka, całość przysługuje rodzicom;
• jeślispadkodawca nie pozostawił po sobie dzieci, a żyje tylko jedno z jego rodziców– prawo do dziedziczenia ma małżonek, żyjący rodzic i rodzeństwo spadkodawcy;
  Weźmy przykład mężczyzny, który zostawił żonę, matkę i dwójkę rodzeństwa. Żonadostanie 1/2 majątku, matka 1/4, a dwójka rodzeństwa po 1/8 (część, któraprzysługiwałaby ojcu spadkodawcy, gdyby żył);
• w dalszejkolejności do podziału majątku mogą dołączyć również dzieci rodzeństwa idziadkowie spadkodawcy;
• wprzypadku, gdy spadkodawca nie zostawił żadnej rodziny, majątek zostajeprzekazany gminie bądź do Skarbu Państwa.

Wróćmy do zachowku. Jego wysokość jest zależna od części majątku, któraprzysługiwałaby spadkobiercy, gdyby podlegał dziedziczeniu ustawowemu. Osoby uprawnione do zachowku otrzymają 1/2przynależnego im udziału spadkowego. Natomiast osoby małoletnie (w momencieotwarcia spadku) oraz osoby trwale niezdolne do pracy otrzymają 2/3 należnegoim udziału.

Przepisy prawa dotyczące dziedziczenia, w tym zachowku, są dosyć skomplikowane. W każdym przypadku należy precyzyjnie określić wartość majątku, który podlega dziedziczeniu, a także środki, które spadkobierca przyjął na poczet przyszłych korzyści. Prawo określa np., że od przysługującego zstępnym zachowku należy odliczyć koszty utrzymania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, jeśli przekraczają one przeciętną miarę w danym środowisku. Opracowanie tego typu wyjątków wymaga specjalistycznej pomocy prawnej, a nawet rozstrzygnięcia sądowego.

Sprawdź, co robić, aby nie odziedziczyć spadku z długami>>

‍

‍