Jak uniknąć konieczności spłaty zadłużenia po śmierci krewnego? Jak działa prawo spadkowe w Polsce? Kto i w jakiej kolejności dziedziczy po dłużniku? Jak odrzucić spadek z długami?
W Polsce dziedziczenie ustawowe jest regulowane przez Kodeks cywilny. Wynika z niego, że spadkobiercą może być każda osoba, która żyje, w momencie otwarcia spadku tj. z chwilą śmierci spadkodawcy. Dziedziczenie może być testamentowe lub ustawowe. Do tego drugiego dochodzi, gdy zmarły nie zostawił po sobie testamentu lub gdy wskazani w testamencie spadkobiercy nie zechcą go przyjąć. Kolejność dziedziczenia (a więc również i długów spadkowych) jest następująca:
Dziedziczą po równo, chyba że dzieci jest czworo lub więcej. Wówczas rodzic otrzymuje ¼ spadku, a między dzieci rozdzielana jest pozostała część majątku (po równo). Przysposobione i nieślubne dzieci dziedziczą na równi z dziećmi ze związków małżeńskich.
Dziedziczą, jeśli dziecko zmarłego nie żyje lub zrzeknie się praw do spadku. Między wnuki rozdzielana jest po równo kwota przeznaczona dla ich rodzica.
Jeśli zmarły nie ma żyjących dzieci i wnuków (lub te odrzuciły spadek), dziedziczy jego małżonek i rodzice. Żona bądź mąż otrzymuje połowę spadku. Druga połowa majątku jest rozdzielana po równo między matkę i ojca spadkodawcy.
Jeśli jedno z rodziców uprawnionych do spadku nie żyje lub zrzeka się spadku, dziedziczy rodzeństwo zmarłego. Kwota, która byłaby pierwotnie przeznaczona dla rodzica, jest dzielona pomiędzy jego żyjące dzieci w częściach równych.
Dzieci i wnuki rodzeństwa dziedziczą, gdy ich rodzic nie żyje lub zrzeknie się spadku. Kwota przeznaczona dla rodzica jest dzielona po równo na zstępnych.
Kiedy spadkodawca nie miał ani małżonka, ani rodzeństwa, ani zstępnych rodzeństwa (lub wszyscy oni nie żyją, lub zrzekli się prawa do majątku), każdy z jego czworga dziadków otrzymuje ¼ spadku.
Jeśli ktoś z dziadków nie żyje lub zrzeka się spadku, kolejnymi osobami dziedziczącymi są jego dzieci i wnuki.
Wielu zmarłych pozostawia wysokie długi, o których nie wie nawet najbliższa rodzina. Kredyty bankowe i pożyczki brane w tajemnicy przed współmałżonkiem i dziećmi są bardzo częste. Dług może dotyczyć także bieżących rachunków za mieszkanie, kablówkę, prąd, wodę gaz, a nawet odsetki za niedokonane opłaty.
Sprawa komplikuje się jeszcze bardziej, kiedy spadkodawca posiadał własną firmę i nie uregulował jakichś faktur lub ma zobowiązania finansowe wobec kontrahentów i pracowników. Dlatego, zanim przyjmiemy spadek warto:
W przypadku ostatniej możliwości możesz spotkać się z odmową i informacją, że rejestr przekaże dane wyłącznie osobie, która przyjmie spadek.
Wysokość długów jest często niejasna i spadkobiercy dowiadują się o pełnej kwocie zadłużenia dopiero po przyjęciu spadku. Jeśli obawiasz się, że zadłużenie spadkodawcy może przekraczać wysokość jego majątku i twoje możliwości finansowe, powinieneś odpowiednio się zabezpieczyć.
Od momentu, w którym dowiedziałeś się o śmierci spadkodawcy, masz 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o zrzeczeniu się praw do spadku. Możesz to zrobić przed notariuszem lub w sądzie cywilnym.
Wówczas zostajesz wykluczony z postępowania spadkowego. Prawo spadkowe traktuje cię tak, jak zmarłych członków rodziny (czyli jeśli miałbyś dziedziczyć po swojej matce, ale zrzekniesz się prawa do spadku z długiem, to w następnej kolejności dziedziczyć będą twoje dzieci).
Informacje i dokumenty potrzebne do odrzucenia spadku to:
Jeśli dysponujesz tylko jednym odpisem aktu zgonu zmarłego, a wiesz, że będzie ci potrzebny przy innych formalnościach, zgłoś się do Urzędu Stanu Cywilnego o wydanie większej ilości odpisów. Notariusz (który wysyła dokument do sądu) lub sąd nie oddadzą odpisu, gdyż potrzebny jest do dokumentacji.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że zgadzasz się spłacać długi, ale tylko do wysokości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.
W praktyce, jeśli dłużnik umarł bez grosza przy duszy i nie pozostawił po sobie zupełnie nic (ani gotówki, ani aktywów), tylko same kredyty, nie będziesz musiał niczego spłacać.
Jednak jeśli otrzymasz pieniądze, mieszkanie, samochód lub jakiekolwiek inne rzeczy po zmarłym, będziesz musiał wziąć odpowiedzialność za dług do wysokości ich wartości.
Przykładowo, jeśli w spadku przypadnie ci samochód o wartości 80 tys. zł i komputer o wartości 3 tys. zł, a kredyt będzie miał wysokość 100 tys. zł, będziesz musiał oddać bankowi tylko 83 tys. zł.
W przypadku nieruchomości, pojazdów i inwentarza komornik wcześniej robi wycenę majątku. Warto zastanowić się, czy wartość aktywów nie jest zbyt wysoka i nie przewyższa twoich możliwości finansowych.
Niestety za niepłacone raty kredytów będziesz odpowiadać już nie tylko tym, co dostałeś po zmarłym, ale całym swoim dobytkiem. Komornik może wejść ci na pensję lub zająć część twojego osobistego majątku.
Od października 2015 roku przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie wymaga żadnych wniosków i następuje automatycznie, jeśli w ciągu 6 miesięcy od otrzymania informacji o tytule swojego powołania do spadku nie złożysz oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Małoletni zawsze dziedziczą długi z dobrodziejstwem inwentarza, co nie znaczy, że nie można w ich imieniu odrzucić całego spadku. Z racji tego, że dziecko nie jest jeszcze pełnoletnie, wniosek składa rodzic lub prawny opiekun.
Najpierw dorosły powinien wystosować prośbę do Sadu Rodzinnego, który musi wydać zgodę na zarządzanie majątkiem w imieniu dziecka. Oczekiwanie na decyzję i jej uprawomocnienie może potrwać nawet do 2 miesięcy. Później można już złożyć wniosek ustny lub pisemny do notariusza albo Sądu Cywilnego.
Wraz z wnioskiem powinieneś dostarczyć:
Co ciekawe, wiele osób nie wie, że długi mogą dziedziczyć nawet nienarodzone jeszcze dzieci. Jeśli dziecko było poczęte za życia zadłużonego członka rodziny, należy zrzec się spadku po krewnym tak samo, jak w przypadku urodzonych już pociech. Nienarodzone dziecko nie dziedziczy tylko wtedy, jeśli urodzi się martwe lub zostało poczęte po śmierci spadkodawcy.
Jeśli niepokoi cię nieodpowiedzialne zachowanie członka rodziny, który jeszcze żyje i należysz do grona spadkobierców ustawowych, a boisz się, że kiedyś długi po nim trafią do ciebie, możesz zawrzeć umowę.
Jest ona zawierana w formie aktu notarialnego przez potencjalnego spadkobiercę i jego spadkodawcę. Obaj muszą być obecni u notariusza przy podpisywaniu dokumentu.
Warto zdecydować się na takie rozwiązanie, gdyż automatycznie obejmie ono nie tylko ciebie, ale również twoje dzieci, wnuki, a nawet prawnuki (chyba że umówisz się ze spadkodawcą, by było inaczej).
Maksymalne opłaty związane ze złożeniem oświadczenia o odrzuceniu spadku są z góry ustalone przez państwo (przez Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.06.2004 roku), więc koszt u notariusza nie przekroczy 50 zł za każdą osobę, która odrzuca spadek. Należy do tego doliczyć jeszcze cenę wypisów aktu notarialnego w wysokości 6 zł za każdą rozpoczętą stronę.
Odebranie oświadczenia przez sąd o odrzuceniu spadku kosztuje 50 zł. Jest jednak bardziej sformalizowane i może trwać bardzo długo. Czasem trzeba poczekać dobrych kilka tygodni na samo wyznaczenie posiedzenia. Do tego dochodzi jeszcze czas na uprawomocnienie się orzeczenia.
Jeśli w ciągu pół roku od dnia, w którym dowiedziałeś się o tytule swojego powołania do spadku nie złożysz oświadczenia w sądzie lub u notariusza, będzie to znaczyło, że zgadzasz się na przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (czyli będziesz odpowiadać za długi w sposób ograniczony, tylko do wartości odziedziczonych aktywów).
W przypadku dalszej rodziny (gdy nie jesteście pierwsi w kolejce do spadku) termin 6 miesięcy jest naliczany od chwili dowiedzenia się o odrzuceniu spadku przez osobę z silniejszymi prawami do majątku po zmarłym. Odrzucając spadek, warto informować krewnych o zaistniałej sytuacji.
Jeśli wszyscy spadkobiercy testamentowi i cała rodzina spadkodawcy (nawet dalecy krewni) zrzekną się spadku, to przypada on wraz z długami:
