W dobie cyfryzacji i rozwoju nowoczesnych technologii nasz dane osobiste są narażone na kradzież bardziej niż kiedykolwiek wcześniej. Zanim komuś je udostępnimy powinniśmy zastanowić się, czy rzeczywiście są one niezbędne osobie, która o nie prosi. Z tekstu dowiesz się czym właściwie jest numer PESEL, dlaczego jest taki ważny, komu możesz go podać i jak go chronić, by ustrzec się przed nieprzyjemnymi sytuacjami.
Prace nad powszechnym systemem ewidencji ludności prowadzono już w latach 70-tych, ale ostatecznie numery PESEL dla wszystkich obywateli zostały nadane do 1984 roku.
Numer PESEL to 11-cyfrowysymbol numeryczny, który pozwala na identyfikację osoby, która go posiada. Zawiera datę urodzenia, numer porządkowy, oznaczenie płci oraz liczbę kontrolną. Jest jedynym, unikatowym numerem, który pozwala zidentyfikować obywatela w kontakcie z każdym urzędem.
Numer PESEL nadaje Minister właściwy do spraw informatyzacji. Nadanie numeru PESEL następuje z urzędu (to znaczy automatycznie) lub na wniosek osoby.
Numer PESEL nadawany jest z urzędu w następujących sytuacjach:
• przez polski urząd stanu cywilnego przy sporządzaniu aktu urodzenia dla dziecka urodzonego na terytorium Polski,
• przez urząd gminy przy zameldowaniu na pobyt stały lub czasowy –dla obywateli Polski, którzy nie mają numeru PESEL,
• przez urząd gminy przy ubieganiu się o dowód osobisty – dla obywateli Polski, którzy mieszkają za granicą i nie mają numeru PESEL,
• przez krajowy urząd paszportowy przy ubieganiu się o paszport –dla obywateli Polski, którzy mieszkają za granicą i nie mają numeru PESEL,
• przez konsula RP przy ubieganiu się o paszport – dla obywateli Polski, którzy mieszkają za granicą, nie mają numeru PESEL i składają wniosek o wydanie paszportu w konsulacie.
W przypadkach innych niż wskazane powyżej, numer PESEL można otrzymać na wniosek. Trzeba go złożyć w urzędzie gminy. Pierwszym wyborem powinien być urząd gminy, który zameldował daną osobę na pobyt czasowy. W sytuacji, w której osoba składająca wniosek o nadanie PESEL nie posiada miejsca zameldowania powinna wybrać urząd gminy, na terenie którego znajduje się siedziba jej pracodawcy. W przypadku braku obydwu powyższych warunków urzędem właściwym do złożenia wniosku będzie urząd dzielnicy Śródmieście m. st. Warszawy.
O czym warto jeszcze pamiętać? Wniosek powinien być złożony na piśmie wraz z dokumentami potwierdzającymi dane zawarte we wniosku (może to być paszport lub odpis aktu urodzenia).We wniosku należy wskazać podstawę, z której wynika obowiązek posiadania numeru PESEL, a w przypadku gdy takiego numeru wymaga jakiś urząd, to ma on obowiązek wskazać również odpowiedni przepis prawa, który nakłada obowiązek takiego posiadania.
Kiedy wprowadzono PESEL? Prace nad powszechnym systemem ewidencji ludności prowadzono już w latach 70-tych, ale ostatecznie numery PESEL dla wszystkich obywateli zostały nadane do 1984 roku.
Każda z 11 cyfr w numerze PESEL ma swoje znaczenie. Można je podzielić zgodnie z następującym schematem:
RRMMDDPPPPK
• Pierwsze 6cyfr (RRMMDD) odnosi się kolejno do roku, miesiąca i dnia urodzenia.
• Kolejne 4cyfry to liczby porządkowe (PPPP) oznaczające płeć – u kobiet ostatnia cyfra tej liczby jest zawsze parzysta (0,2,4,6,8), a u mężczyzn – nieparzysta (1,3,5,7,9).
• Ostatnia cyfra numeru PESEL (K) to cyfra kontrolna.
Przykład:
PESEL 820416PPP6K należy do kobiety, która urodziła się 16 kwietnia 1982 roku, a PESEL 781104PPP3K - do mężczyzny, który urodził się 04 listopada 1978 roku.
Aby uniknąć duplikacji i odróżnić od siebie numery PESEL osób urodzonych w tych samych dniach ale innych stuleciach, przyjęto następującą metodę oznaczania miesiąca urodzenia:
Dlatego osoba urodzona 14 maja 1916 roku będzie miała PESEL 160511PPPPK, a osoba urodzona 11 stycznia 2014 roku – 142111PPPPK. Dzięki tej metodzie dwie różne osoby na pewno nie będą posiadały tego samego numeru PESEL w tym samym czasie.
Numer PESEL zawiera dane dotyczące m.in. daty urodzenia i płci danej osoby. W związku z tym wiele osób zastanawia się, czy można go uznać za dane osobowe. Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dn. 17listopada 2000 r. wyraźnie stwierdził, iż PESEL jest informacją osobową, a tym samym numer PESEL jest informacją o charakterze osobowym.
Zgodnie z art. 9 Ogólnego Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) do szczególnej kategorii tzw. danych wrażliwych należą:
• dane osobowe ujawniające pochodzenie rasowe lub etniczne,
• dane osobowe ujawniające poglądy polityczne,
• dane osobowe ujawniające przekonania religijne lub światopoglądowe,
• dane osobowe ujawniające przynależność do związków zawodowych,
• dane genetyczne,
• dane biometryczne osoby fizycznej,
• dane dotyczące stanu zdrowia,
• dane dotyczące seksualności lub orientacji seksualnej osoby fizycznej.
W katalogu danych wrażliwych, które są objęte szczególną ochroną nie znajduje się numer PESEL. Oznacza to, że nie jest on daną wrażliwą. Nie ulega jednak wątpliwości fakt, że numer PESEL jest daną osobową w rozumieniu przepisów, ponieważ pozwala na jednoznaczną identyfikację danej osoby. Zaliczany jest zatem do kategorii tzw. danych osobowych zwykłych.
Numer PESEL, choć nie jest daną wrażliwą, jest daną o charakterze osobowym, dlatego podawać go należy jedynie zaufanym osobom lub podmiotom. Zanim udostępnimy swój numer PESEL powinniśmy zwrócić szczególną uwagę czy osoba lub podmiot, który tego od nas wymaga, jest instytucją zobowiązaną chronić podane przez nas dane.
W związku z tym, że w dzisiejszych czasach wiele spraw, również tych urzędowych i finansowych, załatwiamy za pośrednictwem komputera, czyli online, wiele osób zastanawia się, czy udostępnianie numeru PESEL w Internecie jest bezpieczne? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna – wszystko zależy od tego komu chcesz dane udostępnić. Zanim zdecydujesz się podać swój numer PESEL upewnij się, że witryna, na której się znajdujesz jest bezpieczna i zaufana. Bez obaw możesz podawać dane osobowe na stronach instytucji rządowych(gov.pl), BIK (Biuro Informacji Kredytowej, BIG (Biuro Informacji Gospodarczej), KRD (Krajowy Rejestr Dłużników), na stronach banków, sprawdzonych firm pożyczkowych oraz towarzystw ubezpieczeniowych.
PAMIĘTAJ!
Numer PESEL udostępniaj tylko zaufanym osobom, firmom i instytucjom publicznym.
Numer PESEL wymagany jest w wielu sprawach dotyczących życia i codziennego funkcjonowania.
Musimy być przygotowani na to, że udostępnienia tego typu danych mogą wymagać instytucje państwowe, pracodawcy, banki, firmy ubezpieczeniowe, szpitale czy szkoły.
Numer PESEL będzie konieczny, gdy chcemy:
• złożyć zeznanie podatkowe lub inny wniosek w urzędzie skarbowym,
• zawrzeć związek małżeński,
• zameldować się w miejscu zamieszkania,
• załatwić sprawy w sądzie,
• kupić bilet miesięczny w komunikacji miejskiej,
• założyć konto w banku,
• podpisać umowę z operatorem sieci komórkowej,
• wziąć pożyczkę, kredyt, leasing,
• wykupić ubezpieczenie domu, samochodu, na życie etc.,
• założyć działalność gospodarczą,
• zawrzeć umowę kupna-sprzedaży.
Numer PESEL jest bardzo ważną daną, której nie powinniśmy podawać niewłaściwej osobie. Jeśli nasze dane trafią w niepowołane ręce może to mieć dla nas przykre konsekwencje. Jeśli twoje dane osobowe (np. dowód osobisty) zostaną wykradzione musisz liczyć się z tym, że niepowołana osoba może zaciągnąć kredyt lub pożyczkę na twoje konto. Istnieją sytuacje, w których dane osobowe wykorzystywane są w działaniach przestępczych. Warto więc być uważnym i ostrożnym udostępniając swoje dane osobowe – pozwoli to uniknąć w przyszłości strat finansowych czy nawet konsekwencji prawnych.
Dlatego tak ważne jest, aby np. nie kserować dowodu osobistego, gdy nie jest to konieczne, natomiast wypełniając formularze online zweryfikować, czy witryna internetowa jest bezpieczna. Warto także zadbać o swoje dane przed wyłudzeniem, korzystając z dostępnych usług, takich jak System Bezpieczny PESEL, Alert BIK czy Alert KRD.
Czytaj również: Jak sprawdzić siebie w BIK i KRD>>
Warto wiedzieć, że do bazy PESEL mają dostęp tylko uprawnione przez państwo organy. Należą do nich np. policja, straż, prokuratura czy inne organy administracji państwowej. Tym samym nie powinna mieć miejsca sytuacja, w której nasz numer PESEL trafia w niepowołane ręce lub jest dostępny dla osoby niepowołanej, o ile sami go tej osobie lub podmiotowi nie udostępniliśmy. W przypadku zaciągania kredytu czy pożyczki wymagane jest nie tylko podanie numeru PESEL, ale również innych danych osobowych. Oznacza to, że nie powinniśmy być narażeni na zaciągnięcie przez osoby trzeciej pożyczki, jeśli nawet jest ona w posiadaniu naszego numeru PESEL, gdyż nie jest on wystarczający nawet w przypadku ubiegania się o pożyczkę w firmie pożyczkowej.
Czy możliwe jest wzięcie chwilówki na PESEL? Sam numer PESEL nie jest więc wystarczający dla pożyczkodawcy, żeby mógł z nami zawrzeć umowę pożyczki. Zwykle wymagane jest również podanie innych, poufnych danych.
Przede wszystkim nie powinniśmy podawać numeru PESEL osobom trzecim, co do których nie mamy pewności, że będą w stanie nasze dane chronić lub nie zachodzi podejrzenie, że mogą wykorzystać je do innych celów. Warto więc zawsze pilnować swoich dokumentów, w szczególności dowodu osobistego, na którym nie tylko znajduje się nasz PESEL, ale również numer dowodu i inne dane osobowe.
Aby uchronić się przed najpopularniejszym przestępstwem z wykorzystaniem danych osobowych, takim jak np. zaciągnięcie kredytu lub pożyczki przez osoby trzecie powinniśmy rozważyć skorzystanie ze specjalnych alertów, które poinformują nas o tym, że ktoś bezprawnie próbuje wyłudzić pieniądze posługując się naszymi danymi.
Alerty BIK to SMS-y lub wiadomości e-mail wysyłane bezpośrednio na nasz telefon komórkowy z Biura Informacji Kredytowej, celem poinformowania o każdym zapytaniu o naszą historię kredytową, które wpłynęło do nich ze strony banku lub firmy pożyczkowej. Alerty takie wysyłane są przez całą dobę 7 dni w tygodniu, dzięki czemu mamy pewność, że w każdej chwili możemy zareagować na próbę oszustwa.
Usługa ta nie jest bezpłatna, ale warto rozważyć korzystanie z niej, jeśli chcemy wzmocnić nasze bezpieczeństwo finansowe.
Zastrzeżenie numeru PESEL jest już możliwe. Usługa jest bezpłatna i mogą z niej skorzystać wszystkie osoby pełnoletnie. Zastrzec swój PESEL można stacjonarnie w urzędzie lub online - na stronie obywatel.gov.pl lub za pośrednictwem aplikacji mObywatel (zastrzeżenie przez aplikację dostępne będzie prawdopodobnie od połowy grudnia br.).
Dzięki możliwości zastrzeżenia numeru PESEL, nikt nie powinien wziąć na nas kredytu czy pożyczki, zrobić zakupów na raty, sprzedać nieruchomości bez wiedzy i zgody właściciela, ani nawet wyrobić duplikatu karty SIM.
Zanim udostępnisz dane w Internecie zastanów się komu te dane udostępniasz. Pamiętaj, żeby nie udostępniać szczegółowych danych osobowych tj. numer PESEL czy numer dowodu osobistego. Są to dane, które pozwalają wykonać wiele poważnych operacji i bez naszej wiedzy sprowadzić na nas kłopoty. Należy pamiętać, żeby korzystać jedynie z bezpiecznych i zaufanych witryn internetowych, a dane tj. numer PESEL czy nr dowodu podawać tylko tam, gdzie jesteśmy pewni, że będą bezpieczne i chronione.
